Museum Arnhem

Kunst heeft altijd diverse betekenissen gehad. Kunst kan puur gaan over esthetiek en dan is het aan iedere kijker zelf of het mooi of niet mooi is. Kunst is echter al vanaf de oudheid ook ingezet als propagandamiddel. Bijvoorbeeld om de Romeinse keizers te promoten bij het volk. Of om koninklijke dan wel hoogadelijke bruiden bij huwelijkskandidaten onder de aandacht te brengen. En wat te denken van de rijke beeldcultuur van de Roomse kerk! Of om een politiek standpunt te onderstrepen. Käthe Kollwitz zette haar talent in om de sociale nood bij een groter publiek onder de aandacht te brengen. Haar affiche ‘Nie wieder Krieg’ was een duidelijke boodschap. Dat beviel het naziregime niet en zij werd, met vele andere collega’s in die duistere tijd ‘entartet’ verklaard. De Nazi’s gebruikten zelf ook kunst om hun visie op de samenleving zichtbaar te maken. Zij zetten kunst in om een heroïsch beeld van de Arische supermens zichtbaar te maken. Gespierde blonde en blauwogige sporters. De prachtige blonde vrouw met blauwe ogen als ideaalbeeld van de zorgzame moeder. Het idyllische boerenlandschap of de Beierse bergen. Deze kunst uit het derde rijk is nu in het Museum Arnhem te zien. We kennen de geschiedenis, als je nu naar deze kunst kijkt doet zich de vraag voor: wat vind ik er nu van? Spreekt het aan en waarom, is het mooi? Een dilemma waar ik samen met vriend Maarten over filosofeerde tijdens het aanschouwen van deze werken. Wat opviel is de vaak koele en afstandelijke stijl, vaak realistisch, classicistisch, een enkele keer bijna impressionistisch. Technisch gezien zijn er werken van goede kwaliteit te zien. En toch: het blijft bevreemdend. Adolf Wissel schilderde in 1939 de Kalenberger Bauernfamilie. De familie zit rond de tafel. We zien een vader die de oma van de familie aankijkt maar iedere genegenheid ontbreekt. Dochterlief is aan het kleuren maar het lijkt erop alsof dit onder dwang gebeurt. Het zoontje kijkt de toeschouwer indringend aan. De moeder buigt zich over de jongste dochter die verveeld voor zich uit staart. Ik fantaseer dat buiten beeld een paar soldaten dit gezin onder schot houden. Het gezin wordt gedwongen te poseren voor dit ideaalbeeld. De schilder lijkt de kilheid en afstandelijkheid en het gebrek aan emotie niet te kunnen verbloemen. Waarmee dit schilderij voor mij het beeld wordt van het gezin dat in angst leeft onder de repressie van een dictatoriaal regime. Uit de toon valt Kostümprobe waarin we een actrice (Greta Garbo?) een jurk zien passen. Een zelfstandige vrouw, sigaret in de hand, een vrije vrouw. Dat zag je in die tijd niet veel. De Nederlandse schilderkunst van m.n. Rembrandt en Vermeer was de nazi’s zeer welgevallig. Zij gaven er hun eigen draai aan zoals in Brief am Morgen van Oskar Amorbach. En dat is het gevaar van dit soort kunst: een regime dat kunst inzet om een eigen draai aan de wereld te geven en een niet bestaande realiteit in kunstuitingen tovert om het volk te doen geloven dat de wereld onder dat specifieke regime de ideale werkelijkheid is.